Bestaat God? Bestaat Jezus? Bestaat het dat Hij opstond uit de dood? Hoe aannemelijk is dit alles? De vraag naar de aannemelijkheid is legitiem, vindt Lennox en dat deel ik. Paulus en Jezus spelen juist in op rede en waarneming.
Waar het in de discussie met atheïsten om gaat is de vraag naar de aannemelijkheid of goede redenen. Zijn christenen mensen die dingen geloven zonder goede redenen? Is hun geloof een blind vertrouwen? Is het waar wat de atheïst Richard Dawkins stelt? Namelijk: Geloof is een bron van kwaad, juist omdat het geen verantwoording behoeft en geen argumenten verdraagt.
Jezus beticht Israëls leiders van blindheid. Als dat zo is, dan zou het vreemd zijn dat Hij van ons blind vertrouwen eist. Hij berispt de leiders juist omdat ze ziende blind zijn. Er valt kennelijk van alles te zien, met het blote oog. En iemand met verstand zal zijn conclusies trekken. Zo niet de leiders. Jezus’ genezingen, die ze dus wel erkenden, doen zij af als werk van de duivel. Iets wat evident goed is (iemand beter maken) en dat verklaren vanuit Beëlzebul, gaat tegen alle verstand en aannemelijkheid in. Hoe dwaas, ja blind, kan een mens zijn.
Bestaat God?
Is het aannemelijk dat God bestaat? Behalve veel filosofen heeft ook Paulus deze kwestie aan de orde gesteld. Hij noemt drie bronnen waaruit we God kunnen kennen. Allereerst: de schepping draagt sporen van God. Of, om de woorden van Paulus te gebruiken: zijn onzichtbare eigenschappen, eeuwige macht en goddelijkheid, zijn zichtbaar in de schepping. Over de schepping zegt zelfs Dawkins dat het verleidelijk is om te zeggen dat het lijkt alsof het universum met een doel ontworpen is. Anders gezegd: intuïtief voelen we aan dat er een Iets of Iemand is.
Paulus’ tweede argument voor het bestaan van God is ons morele geweten. Dat geweten duidt op het bestaan van God. Ons dagelijks beschuldigen en vrijpleiten van elkaar wijst er op dat er een norm is ‘buiten’ ons. En waar kan die anders vandaan komen dan van God? Moraliteit vloeit niet voort uit onze natuur of ‘de’ natuur. Hoe zou dat ooit kunnen? De natuur vertelt ons alleen wat is, niet wat hoort of zou moeten zijn. Sterker nog, als ons (im)morele gedrag alleen maar het toevallige, evolutionaire resultaat is van ons brein (materie), waarom zouden we daar een oordeel over hebben? De derde bron, ten slotte is de geschreven openbaring. Een deel van zijn boek wijdt Lennox aan de historische betrouwbaarheid van het Nieuwe Testament. Die is zeer hoog en dat wordt ook door atheïstische historici bevestigd. Geschriften om serieus te nemen.
Moreel gedrag en besef
Waar komt moreel besef vandaan? Christenen stellen dat deze is ingeschapen en van God komt. God maakte tussen mens en dier een wezenlijk onderscheid en legde een verbod op het doden van een mens. Voor evolutionisten die God er buiten willen laten, is moraliteit een lastig iets. Komt het voort uit de natuur? Moeder Aarde, of Gaia, zoals sommigen de aarde noemen, maakt echter, in tegenstelling tot God, geen onderscheid tussen een slijmerige schimmel en een mens. Het is haar om het even.
Uit onderzoek zou blijken dat mensen met diverse religieuze achtergronden toch vergelijkbaar reageren op een moreel dilemma. Dat lijkt ervoor te pleiten dat we God niet nodig hebben ter verklaring van moraliteit. Het zit, net als taalvaardigheid, ingebakken in onze genen. Is dat zo?
Onze zogenaamde morele beschaving is niet zo natuurlijk als men wil denken. Wanneer mensen denken dat ze niet gezien worden, daalt het morele pijl. Wanneer ’s nachts het licht in een stad uitvalt, zo blijkt uit onderzoek, wordt er aanzienlijk meer geplunderd. Als ergens een poster met een gezicht hangt, gedragen mensen zich netter. De lijn is makkelijk door te trekken: wee de samenleving waarin mensen zich niet meer gezien weten door God. Zonder God komt de moraal zowel inhoudelijk als praktisch onder grote druk te staan.
De opstanding
Het is verleidelijk om te denken dat Jezus’ discipelen primitieve, bijgelovige lui waren. De volgelingen van Jezus waren uit hetzelfde hout gesneden als wij vandaag. Oké, zij hadden de Verlichting nog niet achter de rug. Maar de discipelen konden aanvankelijk ook niet geloven dat Jezus was opgestaan. Totdat de bewijzen zich gingen opstapelen. Maria die Hem herkende aan zijn stem. De Emmaüsgangers bij wie, na de uitleg van de Schriften en na Jezus’ breken van het brood, de ogen open gingen. Andere verschijningen van Jezus. Zelfs aan vijfhonderd mensen tegelijk. Wanneer bewijzen zich opstapelen en de oude theorie niet meer voldoet (niemand staat op uit de dood), dan wordt het tijd de theorie te herzien. Zo doen wetenschappers het, zo doen wij mensen het allemaal in ons dagelijks leven. Tenminste, als we een beetje verstandig zijn. Wie zo leeft en zijn ideeën van tijd tot tijd herziet, noemen we open minded.
Tenzij de uitkomst, de nieuwe theorie je niet bevalt. Daar kunnen redenen voor zijn die niks met waarnemingen van doen hebben maar meer met belangen of angst. Dan blijven we halsstarrig en conservatief aan onze oude theorie vasthouden. Dan gaan we bijvoorbeeld de goede genezingen verklaren vanuit het kwade. Of we verklaren al die mensen die Jezus gezien hebben voor gek. Zij lijden aan een waan of hebben hallucinaties.
Geloof bron van geweld?
Jezus zei bij zijn arrestatie tegen Pilatus dat Hij geboren was om van de waarheid te getuigen. ‘En een ieder die de waarheid is toegedaan, zal naar mij luisteren’, voegde Hij eraan toe. Waarheid kan niet worden opgelegd. Iemand moet daarvoor open willen staan. Daarom zal een echte christen nooit, maar dan ook nooit, geweld of druk gebruiken om de ander tot geloof te brengen. Ook Jezus’ leringen wijzen de weg van het zwaard af. De nieuwe atheïsten kunnen gerust zijn. Kunnen er dan geen gevaarlijke christenen bestaan? Ja zeker, alleen zij zijn de naam christen niet waardig.
Lennox gaat in zijn boek ook in op geweld in het Oude Testament. Het voert te ver om op deze plaats hier op in te gaan.
Verstand, hart en ziel
Misschien zegt de lezer bij zo’n verdediging van het christelijk geloof: geloven is toch zeker meer dan enkel iets aannemen met ons verstand? Dat klopt maar het gaat er zeker niet buitenom. Juist het verstandelijk overtuigd-zijn van Jezus’ opstanding maakte dat de discipelen de wereld in gingen met alle risico’s van dien (vervolging). Ze waren tot diep in hun verstand, hart en ziel overtuigd geraakt van Gods liefde en Zijn belofte van leven. Deze overgave is niet blind, maar wel voor elk mens spannend, want hij lijkt dan zichzelf te verliezen, en hij zal dat ook in zekere zin.
Het boek van Lennox is een aanrader. Het leest gemakkelijk. En dat zegt wat bij dit soort materie. Hier en daar vond ik de argumentatie wat breedvoerig.
Hoogeveen
Nynke Sikkema-Holwerda
N.a.v. John C. Lennox, God in het vizier, Waarom The New Atheïsts hun doel missen, 2013, 303 pagina’s, paperback, Ark Media te Amsterdam, € 19,95, ISBN 978 90 33800 16 0