Het zou fantastisch zijn als binnenkort alle Joden tot geloof in Jezus zouden komen. Dat zou bovendien de vervulling lijken van Romeinen 11, 26a: ‘heel Israël zal worden gered’. Die uitleg past in het plaatje van hen die denken dat in Gods toekomstplannen Israël nog een belangrijke rol te vervullen heeft. Maar in het eerste artikel bleek dat Paulus dit niet bedoelt te zeggen.
In Romeinen 9-11 houdt de apostel zich intens bezig met het bittere raadsel, dat de meeste Joden in zijn dagen Jezus niet als de Messias aanvaarden, terwijl veel niet-Joden dat wel doen. Voor de oplossing komt hij uit bij het goddelijk geheim: er zal niet alleen behoud zijn voor een volheid van niet-Joden, maar ook voor een volheid van Israël.
Volgens dr. G. van den Brink en dr. C. van der Kooi in hun CD (Christelijke dogmatiek) is er, vanuit de blijvende band tussen Israël en Jezus, voor de Joden nog een grote toekomst weggelegd. Dat zien zij bevestigd in het beeld van de olijfboom, waarmee Paulus in Romeinen 11,16-24 zijn bedoeling verduidelijkt. Over die olijfboom gaat dit artikel.
De olijfboom
Paulus weet maar al te goed dat Gods wegen onbegrijpelijk zijn (Rom. 11,33). Toch probeert hij ze - voor zover mogelijk - te doorgronden. Dat levert een pittig betoog op. Hij illustreert dat met het beeld van een olijfboom. De Joden zijn de takken; degenen die Jezus afwijzen, worden van de boom afgebroken. Tevens worden loten van een wilde olijfboom op de boom geënt: de niet-Joden die Christus aannemen. Voor deze christenen mag dat absoluut geen reden tot hoogmoed zijn. Zij hebben namelijk hun positie aan God te danken. En als zij afvallig worden, zullen ook zij worden afgekapt. Bovendien blijft er volop hoop voor de oorspronkelijk takken. Als Joden breken met hun ongeloof, heeft God namelijk de macht hen weer te enten. Krachtens afkomst horen zij immers bij de edele olijfboom! God koos Israël uit als zijn volk en blijft het altijd trouw. Daarom is het waar dat Israël en Jezus blijvend bij elkaar horen, in die zin, dat God na Christus de (ongelovige) Joden niet heeft afgeschreven.
Paulus maakt in zijn betoog en met het beeld van de olijfboom duidelijk dat voor zowel Joden als niet-Joden hun houding tegenover Jezus Christus alles bepalend is. Maar bovenal laat Hij zien dat God zich ontfermt over allen, eerst over Israël, maar dan ook over de andere volken (11,32).
De wortel
Een lastig punt in Paulus’ plaatje van de olijfboom is de vraag wat hij met ‘de wortel’ bedoelt (Rom. 11,16-18). Volgens de auteurs van de CD is Israël de wortel, maar de tronk ook. Als echter zowel de wortel als de stam Israël zou zijn, zou vreemd genoeg Israël zichzelf dragen. Maar Paulus heeft het helemaal niet over de stam. Van de wortel zegt hij in vers 18 dat die de nieuwe takken (de gelovige niet-Joden) draagt. Dat geldt uiteraard evenzeer voor de oorspronkelijke takken (de gelovige Joden). Van alle takken geldt dat ze heilig zijn, omdat de wortel heilig is (11,16).
Voorafgaande aan het beeld van ‘de wortel en de takken’ gebruikt Paulus in vers 16a een ander beeld, dat van ‘de eerstelingen van het deeg’. Omdat hij ook van die eerstelingen zegt dat ze heilig zijn, ligt het voor de hand dat hij daarmee hetzelfde bedoelt als met de wortel. Uit vers 28 valt af te leiden dat die eerstelingen ‘de vaderen’ zijn (de aartsvaders: Abraham Isaak en Jakob). Vooral valt te denken aan de eerste van hen: Abraham. God koos hem uit, en in hem Israël als zijn volk. Met Abraham sloot de HERE zijn verbond, een relatie die vol rijke beloften is, eerst voor Israël, maar ook voor alle andere volken.
Dat laatste blijkt als Paulus Abraham de vader van álle gelovigen noemt, zelfs eerst van de niet-Joden die geloven, en vervolgens van de Joden die in het voetspoor van Abrahams geloof gaan (Rom. 4,11-12). God vraagt dus van de Israëlieten te leven uit de verbondsbeloften. Ten diepste wil Hij dat zij Jezus als Messias belijden. Zo niet, dan breekt hun band met de HERE. Dankzij Gods genade is herstel echter mogelijk. Genade geeft het besef dat we onverdiend van Gods liefde mogen leven. Allen die dat doen, worden gevoed door de wortel (11,17). Op grond hiervan valt er het meest voor te zeggen bij ‘de wortel’ te denken aan aartsvader Abraham, en aan het verbond dat de HERE met hem sloot..
Indirect zou men ook Christus als de wortel van de boom kunnen zien. In de CD houden de auteurs dat echter voor vervangingstheologie. Ten onrechte, want hiermee wordt niet gezegd dat Israël door de kerk is vervangen. Maar dat Christus de wortel is, die aan alle takken voedsel geeft. Zowel Joden als niet-Joden hebben hun heil uitsluitend aan Hem te danken.
Christus alleen
Met hun opvatting dat Israël de wortel van de olijfboom is, geven zij een scheef beeld van de positie van het Godsvolk. De geschiedenis van God met zijn volk liep uit op de komst van zijn Zoon: de Messias van Israël en de Heiland van de wereld. Hij kwam in de eerste plaats voor Israël, als vervulling van Gods beloften aan Abraham. Daarom moest vanaf Pinksteren het evangelie eerst in Jeruzalem worden verkondigd, maar daarna in de hele wereld. In de uitwerking is er echter geen verschil, want God vraagt van Joden en niet-Joden hetzelfde: Jezus aannemen als de Messias.
Paulus geeft nergens aanleiding te denken dat God voor Israël na Christus nog een speciale taak heeft, ook niet in Romeinen 9-11.
De CD-schrijvers denken echter van wel. Zij gaan niet zo ver als andere christenen die geloven in een duizend jarig vrederijk, waarin Jezus in Jeruzalem als Koning zal heersen op de troon van David en God in de herbouwde tempel zal worden gediend. Maar hun theologie tendeert wel in die richting, door Israël de wortel van de olijfboom te noemen. De reden daarvoor lijkt vooral voort te komen uit de overtuiging dat de positie van Israël voor en na Christus in wezen gelijk is. Zij geven daarmee voedsel aan de gedachte dat Israël nog altijd heilsbetekenis heeft. Dan is het na Christus: Israël en Jezus, in plaats van Christus alleen.
Hiermee samen hangt de gedachte van een toekomstige volledige omkeer van de Joden. In die lijn past ook hun overtuiging dat de landbelofte voor Israël onveranderd geldig is gebleven. Over die landbelofte zal het derde, en laatste, artikel gaan.
D. Visser, Amersfoort