In een serie korte artikelen wil ik samen met u en jullie kijken naar wat we de Orde van dienst noemen. De dingen die gebeuren in een kerkdienst. Want elk onderdeel heeft zijn eigen rol en achtergrond, maar kennen we die nog? Het lijkt ons goed om als het ware de boel af te stoffen en ons af te vragen: Waarom doen we de dingen die we doen?
Tien geboden en de kerkdienst
Laten we maar met de deur in huis vallen. Het kan soms best wel een vraag zijn waarom nog elke zondag die tien geboden (of een variant) worden voorgelezen in de kerkdienst. We leven toch niet meer in de tijd van het Oude Testament? Het voelt dan alsof de Heere Jezus er niet meer toe doet, want Hij maakt ons toch vrij van die wet?
3G
Het christelijke geloof zou je kunnen samenvatten met drie G’s: Geloof: de Apostolische Geloofsbelijdenis; Gebod: de Tien Geboden; en Gebed: Het Onze Vader. Die drie G’s zie je bijvoorbeeld terug als je kijkt naar de Heidelbergse Catechismus, dan zie je dat die opbouw daar gebruikt wordt om zo de inhoud van het Christelijk geloof samen te vatten en door te geven aan de nieuwere generaties.
Herhaling
Opvallend is het verschil in beleving als je onze tijd vergelijkt met die van onze voorouders. Wij zien dat altijd maar weer voorlezen van de tien geboden als een herhaling van zetten. Iets dat we wel kennen en wat op den duur niet meer dan een holle huls wordt, omdat je het al zo vaak gehoord hebt. Als je dat naast ‘vroeger’ legt zie je een opmerkelijk verschil. In de voorgaande eeuwen hield men vast aan ‘Gutta cavat lapidem’, dat betekent ‘de druppel holt de steen uit’. Door een bestendige en gestadige voorlezing van de wet zal het in ons bewustzijn indringen en zo het uitgangspunt voor ons handelen worden. Of dat nu altijd met de woorden uit Exodus 20 moest of ook met andere schriftplaatsen mocht worden afgewisseld stond wel open voor discussie. Maar dat de wet van God klinkt als de gemeente samenkomt was de afgelopen eeuwen vanzelfsprekend.
Ochtend of middag?
Het lezen van de tien geboden is een product van de Reformatie, in het bijzonder Calvijn. In de Rooms-Katholieke Kerk kende men dit onderdeel niet. En al vanaf het eerste moment werden de tien geboden in de morgendienst gelezen en de geloofsbelijdenis in de middag- of avonddienst. Dit omdat al sinds de Reformatie de ochtend- en de middagdienst als één geheel gezien werden die elkaar opvolgden. De tien geboden in de ochtend, aan het begin van de dienst, laten zien dat het leven van de gemeente in dienst van God staat. Hij maakt Zijn wil bekend en geeft richting aan het leven. Door dit te horen worden we als gemeente geconfronteerd met de norm van Gods gerechtigheid en vrede.
Drie gebruiken
Je kunt de tien geboden op drie verschillende manieren ‘gebruiken’ in de dienst. In de eerste plaats is de wet van God een spiegel voor ons. Zij laten ons onze ellende kennen. Door de wetslezing wordt de gemeente gewezen op de heiligheid van God en wat Hij vraagt van Zijn volk. De bedoeling daarbij is dat het besef van zonde de gemeente ertoe moet brengen om Christus vast te grijpen, daarom wordt de wet ook wel de tuchtmeester tot Christus genoemd (zie ook Galaten 3 vers 24).
In de tweede plaats is de wet van God regel van de dankbaarheid. De wet laat Gods wil voor Zijn volk, Zijn kerk zien. De gemeente hoort de wet met de bedoeling dit nauwgezet op te volgen in het concrete leven hier en nu. Daardoor legt de gemeente als het ware een belijdenis af: Wij willen bij God horen en bij Hem blijven.
Bij Calvijn is er nog een derde gebruik te zien, namelijk als richtsnoer van het leven, van het recht en gerechtigheid. Mede daarom liet Calvijn de tien geboden door de gemeente zelf zingen. Al is er wel discussie over of dit juist is. Zou de gemeente door haar zang juist niet moeten antwoorden op dat wat God laat horen in de wetslezing? Dan zou het voorlezen van de wet, gevolgd door een antwoordlied, logischer zijn.
Maar gelezen of gezongen, de kern is hetzelfde: De echte verheerlijking van God vindt plaats in de werkelijkheid van ons leven. Niet voor niets begint de Geneefse berijming van de tien geboden met de woorden: verhef het hart! Door de tien geboden te lezen, laat je zien dat Gods Woord een eenheid is. Het Oude en Nieuwe Testament horen bij elkaar.
De wet of Christus?
Uit het bovenstaande blijkt al wel dat die tegenstelling er in feite niet is. De wet laat mij steeds weer kijken naar het kruis, waar Jezus Christus voor mijn zonden betaald heeft. De wet laat mij steeds weer kijken naar Zijn volmaakte leven, waarin Hij de wet voor mij gehouden heeft. De wet laat mij steeds weer zien hoe afhankelijk ik ben van de leiding van Zijn Geest. Zo wijst de wet mij steeds weer op Christus en wil de wet mij leren dat Hij mijn alles is.
Volgende keer
De volgende keer willen we, als de Heere het geeft, kijken naar de gebeden en de kerkdienst. Waarom bidden we eigenlijk twee keer in één dienst?
Dennis van der Wal, Aalten