Kerstviering in de bajes

In juni 2022 ontstond er het plan om Wytze Plantinga te interviewen, omdat hij de nieuwe gevangenispredikant zou worden in P.I. de Marwei in Leeuwarden. Desgevraagd leek het hem dan mooi om iets te schrijven over het kerstfeest in de gevangenis en hij nodigde me uit daarbij aanwezig te zijn. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat ik tot dusverre niets met de gevangenis en de mensen erin te maken heb gehad. Sinds kort is mijn man Peter vrijwilliger in de gevangenis en hoor ik er iets van. Samen bezoeken we de kerstviering op zondag 25 december. Door de scherpe controle door de beveiliging ervaar ik enige spanning, maar ik weet: ‘Ik mag er straks weer uit. Ik ben hier slechts op bezoek.’


Het kerstfeest wordt gehouden in de sportzaal, die ergens midden in het complex is. Als we binnenkomen klinkt er al mooie muziek, uitgevoerd door een groep muzikanten. Zij maken deel uit van de Jailhouse Praise Band. Terwijl de muzikanten oefenen – ook zij zien elkaar hier voor het eerst in deze samenstelling – gaan de vrijwilligers aan de slag. Hoewel sommigen al jarenlang ervaring hebben is het een puzzel. Je bent in de gevangenis, dan ligt het één ander niet zomaar voor het grijpen. Iets simpels als een schaar of mes ligt letterlijk achter slot en grendel. Een dergelijk gebruiksvoorwerp blijkt in de gevangenis immers een wapen! Hoewel de voorbereidingen dezelfde zijn als bij een kinderkerstfeest – tasjes, boekjes, koffie en chocolademelk, kerstbrood – word je met de neus op de feiten gedrukt: ‘Vrijheid is hier niet!’
Met een sleutel wordt op een gegeven moment voorzien in het benodigde. Met plastic mesjes wordt het kerstbrood besmeerd met roomboter en met een verbandschaar zonder scherpe punten knippen we de kerstkleden op maat. Ruimschoots op tijd staat de zaal klaar.

De tasjes
Voor iedereen staat er een tasje klaar. De onvermijdelijke grote sinaasappel in het tasje van de zondagsschool uit mijn herinnering ontbreekt, maar wel is er naast wat lekkers de bajesagenda en een kalender. De agenda blader ik door. De bladzijden zijn gevuld met uiteraard de weken van het jaar 2023 en verscheidene aansprekende bijdragen van andere gedetineerden. Schilderijen, gedichten, verhalen. Verder bevat de agenda allerlei informatie die van pas komt als iemand weer vrijkomt. De agenda is een gezamenlijke uitgave van de Rooms Katholieke en Protestantse Geestelijke Verzorging bij de Dienst Justitiële Inrichtingen in Den Haag en Ark Mission in Amersfoort. De kalender is prachtig en heeft het opschrift ‘Fascinerende schepping’. Het zijn zeer gewilde items.

De bewaking
Zoals wij onder begeleiding van de bewakers van de ingang naar de sportzaal zijn gebracht, zo worden ook alle anderen naar binnen begeleid. Hoeveel personen er precies zullen komen is niet helemaal duidelijk. De zaal blijkt te klein, althans er staan te weinig stoelen. Wat fijn is het om stoelen bij te mogen zetten! Als iedereen binnen is staan de bewakers relaxt maar oplettend aan de zijkanten. Eén van hen vertelt me als ik haar ernaar vraag: ‘Het gaat om wederzijds respect.’ Niets meer en niets minder. Geen moment heb ik me onveilig gevoeld.

De viering
Als alle mannen een plek hebben gevonden gaan ook alle vrijwilligers zitten. Het lijkt mij het best om naast Peter te gaan zitten en zo zoeken we samen een plekje in de rijen. Immers: ik ben maar een toeschouwer en weet niet precies wat kan en mag. Maar voor mij zit een man alleen en mijn gevoel zegt: ‘Dat kan en mag niet’, maar even weet ik niet precies wat ik moet doen om die situatie te veranderen.
Iedereen heeft een programmablad gekregen. Daarop staat de orde van dienst en dus weet je wat er gaat gebeuren. De man voor mij draait zich om en vraagt hoe dat papier werkt. Opgelucht ben ik met deze vraag, waardoor ik een stoel naar voren kan gaan. ‘Mag ik naast je komen zitten?’ vraag ik. ‘Natuurlijk’, is het antwoord. Samen beleven we de dienst verder.

Kaarsen aansteken
Vooraf benadrukte Wytze al hoe belangrijk het voor de mannen is om een kaars aan te steken voor hun geliefden, voor zichzelf, voor elkaar. Het kan wel even duren met bijna honderd personen en zo gaan er onder begeleiding van mooie zachte muziek enkele minuten voorbij. ‘Ga jij geen kaars aansteken?’, vraag ik mijn buurman. Hij durft niet. Hij is hier voor het eerst en hij vertelt iets van zijn achtergrond. Zijn moeder was streng moslima en met het christelijk geloof mocht hij absoluut niet in aanraking komen.

Wie is Lucas?
Zoals hem met de paplepel het islamgeloof is ingegoten, zo geldt dat voor velen van ons voor het christelijk geloof. Met Kerst vieren we Jezus’ geboorte en Lucas is het derde boek van het Nieuwe Testament. Ook op dit programmablad wordt die tekst afgedrukt: Lucas 2.
‘Wie is Lucas?’, vraagt mijn buurman. Een beetje alsof het Wytze had kunnen zijn. ‘Iemand van tweeduizend jaar geleden’, zeg ik, zonder hem te vermoeien met andere wetenswaardigheden over Lucas.
De dienst wordt voorbereid en geleid door pastor Petra en dominee Wytze. Hoewel het maken van foto’s uitgesloten is, vereeuwigt iemand het afscheid van Petra. Zij is overgeplaatst naar een P.I. in Noord-Holland en is vandaag voor het laatst. Samen met Wytze en gevangenisdirecteur Marieke poseert zij even voor de camera.

Van toeschouwer naar deelnemer
Aan het eind van de dienst neem ik afscheid van mijn buurman. Beiden vinden we het fijn elkaar te hebben leren kennen. Het was goed om op deze manier via Wytze Plantinga kennis te maken met de gevangenis en haar bewoners. Het werk in de gevangenis is een bijzondere manier om medemenselijkheid te tonen. De wereld van deze mannen is klein en elke onderbreking wordt op prijs gesteld.

Nel Noppe, Leeuwarden