De Heidelbergse Catechismus is een van de belangrijkste geloofsbelijdenissen en leerboeken van het gereformeerd protestantisme. Hij vat in vraag-en-antwoordvorm betrouwbaar de boodschap van de Heilige Schrift samen. Indrukwekkend is direct al het begin, dat spreekt over 'uw enige troost, zowel in leven als in sterven'. De belijdenis van het eerste antwoord wordt in het vervolg verder uitgewerkt. Dat gebeurt vaak in kernachtige formuleringen.
Ter gelegenheid van het 450-jarig bestaan van dit kostbaar kleinood is in 2013 een lijvig handboek verschenen. Dit boek handelt over de geschiedenis en de theologie van de catechismus en over zijn functie in de praktijk van het kerkelijk leven. Maar liefst zesendertig auteurs uit binnen- en buitenland hebben aan dit project meegewerkt.
Het boek heeft een wetenschappelijk karakter. Aan de artikelen is gedegen onderzoek voorafgegaan. De auteurs wilden aansluiten bij de nieuwste stand van het wetenschappelijk onderzoek. Soms presenteren zij nieuwe inzichten. Er wordt bijvoorbeeld geschreven over een nieuwe theorie met betrekking tot het ontstaan van de catechismus in 1563. Het leerboekje was een teamproject, zo wordt duidelijk, onder eindverantwoordelijkheid van Ursinus. Vroeger leerden we dat het boekje was geschreven door Ursinus en Olevianus. Het ligt dus net iets anders. Over Olevianus wordt vermeld dat hij een belangrijke deelnemer aan de totstandkoming van de catechismus kan zijn geweest naast bijvoorbeeld Petrus Datheen en keurvorst Frederik. Bronnen geven aan dat ook Thomas Erastus aan dit project heeft meegewerkt. Erastus is 'een van de miskende helden' van de Heidelbergse Catechismus.
Het boek is niet alleen geschreven voor predikanten en studenten in de theologie. Het is ook voor niet-theologen goed leesbaar. Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een verwijzing naar belangrijke literatuur over het desbetreffende onderwerp.
De Heidelbergse Catechismus is actueel. Hij spreekt nog steeds en onderstreept de boodschap dat ons van nature onrustige hart alleen houvast kan vinden in God. Daarin ligt zijn blijvende actualiteit. De catechismus kan ook op een nieuwe manier bevrijdend werken, zo legt het handboek uit. Velen zijn vandaag gevangen in hun verlangen zichzelf te zijn. Dat verlangen gaat maar al te vaak gepaard met een verlangen door anderen erkend te worden: Je wilt gezien worden. Hier werkt de Heidelbergse Catechismus bevrijdend. Dan is er bevrijding wanneer je inziet dat je uiteindelijk niet van jezelf bent, maar door het geloof het eigendom van Jezus Christus.
Ook in andere thema's is de catechismus actueel. Maar die actualiteit, zo wordt ons voorgehouden, kan alleen maar naar voren komen wanneer we ons daarop betrokken weten, ons erin verdiepen met heel ons hart, de Schrift daarnaast leggen en zo via de catechismus luisteren naar wat God zelf zegt in zijn Woord. Dat is ook de plaats van de catechismus: niet tegenover de Heilige Schrift, maar in lijn daarmee. Dat betekent dat de belijdenis voortdurend moet worden geijkt aan de Schrift en 'al interpreterend daarnaartoe wordt gebogen'.
Het handboek bevat een register op namen en zaken, en eveneens een register op vragen en antwoorden van de catechismus. Wie studie maakt van een bepaald thema uit de Heidelberger kan gemakkelijk nagaan of en waar het handboek daarover spreekt.
D. J. Steensma, Feanwâlden
Arnold Huijgen, John V. Fesko, Aleida Siller (red.), Handboek Heidelbergse Catechismus, Uitgeverij Kok: Utrecht 2013, 448 p., € 49,50, ISBN 978 90 435 1974 8.