De vorige twee afleveringen uit deze serie gingen over de doop. In dit en het volgende artikel komt de maaltijd des Heeren aan de orde. Over het avondmaal in de Vroege Kerk hebben we relatief veel bronnen. We willen ons hier beperken tot enkele belangrijke punten die ons inzicht geven in de bediening van dit sacrament in de Vroege Kerk.
Het heilig avondmaal is door Christus ingesteld voor de gelovigen. De evangelist Mattheüs beschrijft de instelling heel helder in Mattheüs 26, 26-28:
En terwijl zij aten, nam Jezus het brood en toen Hij het gezegend had, brak Hij het en gaf het aan de discipelen en Hij zei: Neem, eet, dit is Mijn lichaam. Hij nam ook de drinkbeker en nadat Hij gedankt had, gaf Hij hun die, en zei: Drink allen daaruit, want dit is Mijn bloed, het bloed van het nieuwe verbond, dat voor velen vergoten wordt tot vergeving van zonden.
De evangelist Lukas voegt hier nog iets belangrijks aan toe: Doe dat tot Mijn gedachtenis (Luk. 22,19). De maaltijd des Heeren is dus ook een gedachtenismaal, waarbij de gelovigen de dood des Heeren gedenken. Wat de bediening betreft, daarover is uit de begintijd niet heel veel bekend.
Breken van brood
We nemen aan dat de ouderlingen bij het breken en uitdelen van het brood een leidende rol hebben gehad. In het allereerste begin is dit misschien nog anders geweest. In Handelingen 2, 46 wordt gesproken over het breken van brood, van huis tot huis, en over het gezamenlijk gebruiken van voedsel, met vreugde en eenvoud van hart.
In het volgende vers spreekt Lukas – de schrijver van de Handelingen der apostelen – over het loven van God en over het genade vinden bij heel het volk. Misschien is het loven van God daarbij te duiden als de lofprijzing bij de viering van het Heilig Avondmaal. In ieder geval wordt bij de uitdrukking ‘het breken van brood’ aan de avondmaalsviering gedacht.
Catacomben
In de catacomben vinden we verschillende fresco’s waarop de zogenaamde «cursief» agape «einde cursief» of liefdemaaltijd wordt afgebeeld. We zien hier gelovigen aan een maaltijd zitten en het is duidelijk dat dit christenen zijn. In een van de begeleidende teksten staat te lezen: «cursief» Miserere nobis, Domine «einde cursief» (Heer, heb medelijden met ons).
Vanuit de bronnen, zowel literair als visueel (de fresco’s), kunnen we naar alle waarschijnlijkheid concluderen dat de maaltijd des Heeren aanvankelijk deel heeft uitgemaakt van de liefdesmaaltijd. Tijdens deze liefdesmaaltijd werd de dood van de Heer herdacht en werd het brood gegeten en de wijn gedronken zoals Christus het zijn discipelen meegegeven had, als tekenen en zegelen van het nieuwe verbond en tot vergeving der zonden. In het Nieuwe Testament lijkt deze inbedding in de liefdesmaaltijd ook aanwezig te zijn en vervolgens lijkt deze gewoonte in het vroege christendom te zijn vastgehouden.
(Volgende week het laatste artikel uit deze serie over doop en avondmaal in de Vroege Kerk.)
Zie ook: https://earlychurchhistory.org/beliefs-2/communion-in-the-early-church
M.A. van Willigen
prof. dr. M.A. van Willigen is bijzonder hoogleraar Bijbeluitleg vroege kerk aan de Theologische Universiteit te Apeldoorn