In een serie van korte artikelen wil ik samen met u en jullie kijken naar wat we de Orde van dienst noemen. De dingen die gebeuren in een kerkdienst. Want elk onderdeel heeft zijn eigen rol en achtergrond, maar kennen we die nog? Het lijkt ons goed om als het ware de boel af te stoffen en ons af te vragen: Waarom doen we de dingen die we doen?
De preek
De prediking van Gods Woord neemt in de gereformeerde eredienst een centrale plaats in. Voor veel kerkgangers wordt de beleving van de kerkdienst in grote mate gevormd door de preek, zo zelfs dat alles wat er nog meer gebeurt als secundair wordt gezien. Maar hoe komt dat eigenlijk? Nu zou ik je graag meenemen in een urenlang verhaal over hoe vanaf Genesis de verkondiging van Gods Woord een centrale plek kreeg in de Godsdienst van het volk van God, maar de ruimte en tijd ontbreekt helaas. Daarom beschrijf ik kort hoe door de Bijbel heen de verkondiging een rol heeft gespeeld. D.V. in het volgende nummer wil ik meer inzoomen op de rol van verkondiging vandaag de dag.
Oude Testament
Aan het begin van het Oude Testament vinden we nog weinig van de Godsdienst die later rondom de tabernakel en de tempel zichtbaar werd. Al was er in die tijd ook al een gemeenschappelijk aanroepen van de naam van de Heere zoals we zien in Genesis 4:26, toch is er weinig aanwijzing te vinden voor de preek zoals wij die kennen. Later in het Oude Testament komen we meer te weten. We zien dat de dienst in de tabernakel en in de tempel een eredienst geweest is. Deze dienst had een sterke nadruk op de offers en ceremoniën. De vele soorten offers vormden de hoofdmoot. Daarnaast werd er tijdens die samenkomst gezongen door priesterkoren en het volk en er werd gebeden.
Naast deze samenkomsten hadden de Levieten de taak om Gods volk te onderwijzen in de wet en verordeningen van de Heere, zie Deuteronomium 33:9. Mozes en de profeten laten zien dat ze alleen het Woord van God mogen brengen en niet de woorden van een mens. Dit Woord van God moet verkondigd worden aan het volk van God, voor wie Zijn belofte en Zijn eis gelden. Bij met name de profeten zien we hoe direct en concreet, hoe duidelijk en hoe actueel de prediking van Gods Woord moet zijn. Daarnaast laten ze ons de veelkleurigheid van Gods gaven zien. Elke profeet heeft zijn eigen stijl en taal.
Preken van de Heere Jezus
Het eerste woord dat we voor prediking tegenkomen in het Nieuwe Testament is het Griekse woord kerussein dat letterlijk 'herautenroep' betekent. De prediking van Johannes de Doper wordt met dit woord aangeduid (Markus 1:4). De oproep tot bekering hing samen met het nabij gekomen zijn van het koninkrijk Gods. Vandaar dat hij in zijn prediking boven zichzelf uitwijst naar de beloofde Messias (Markus 1:7). Dit woord kerussein wordt ook gebruikt voor de prediking van de Heere Jezus zoals we dat zien in Markus 1:14. In Markus 1:38 zien we dat het de opdracht van de Vader is om te prediken. De Heere Jezus neemt in Zijn prediking de boodschap van Johannes de Doper over. Toch is er een duidelijk verschil zoals we dat zien in Lukas 4:18-19. In tegenstelling tot Johannes verkondigt de Heere Jezus niet iets dat nog gebeuren moet. Zijn verkondiging is het gebeuren zelf. Het verkondigde wordt werkelijkheid, zie ook Lukas 4:21.
Preken van de apostelen
Bij het werk en de preken van de apostelen is er een verschil met het werk en de preken van latere predikers. Dan gaat het niet over de inhoud, want wat de apostelen verkondigen moet nu nog steeds worden doorgegeven. Maar het grote verschil ligt daarin, dat de apostelen oog- en oorgetuigen zijn geweest van de woorden en daden van de Heere Jezus Christus. In de samenkomsten van de eerste gemeente in Handelingen wordt het onderwijs van de apostelen als eerste genoemd (zie Hand. 2:42). Aan de viering van het Avondmaal in Troas gaat een preek vooraf (Hand. 20:7vv). De prediking van het evangelie van Jezus Christus neemt in de arbeid van de apostelen de voornaamste plek in. Na de uitstorting van de Heilige Geest op het Pinksterfeest treden ze in het volle licht, met het spreken in andere tongen over de grote daden Gods. Een duidelijk voorbeeld zien we in Handelingen 2 bij de toespraak van Petrus.
Naast kerussein wordt er ook vaak gesproken over het kerugma, de verkondiging, de handeling van een heraut, die in naam van zijn koning de boodschap overbrengt aan het volk. Deze boodschap was gericht naar buiten én naar binnen. Het Woord werd gebracht om heidenen op te roepen tot bekering en tot opbouw van de kerk van de Heere.
De eerste gemeente
De apostelen hebben trouw het bevel van Jezus Christus doorgegeven en dit werd de drijvende kracht achter de eerste gemeente; in haar midden is het Woord van God verkondigd en van haar is de prediking uitgegaan over de wereld. In deze eerste gemeente komt al snel het ambt van presbyter boven, aan wie de zorg voor de kudde van Christus in het bijzonder was toevertrouwd (zie Hand. 11:30, 14:23, 15:2 en 20:28). Deze zorg kan niet alleen beperkt worden tot het ambt van regering, het uitoefenen van de tucht of de pastorale zorg. In 1 Timotheüs 5:17 zien we dat er ambtsdragers zijn die zich voornamelijk op de prediking dienen te richten. Die opdracht wordt zichtbaar door het bevel dat Paulus geeft aan Timotheüs: verkondig het Woord! Maar het Woord geeft ons geen blauwdruk van hoe er in die dagen werd gepreekt.
Volgende keer
De volgende keer willen we, als de Heere het geeft verder gaan met dit onderwerp. Dan gaan we samen kijken naar de situatie zoals we die vandaag de dag kennen.
Dennis van der Wal, Aalten