Johannes Calvijn stond aan de wieg van het gereformeerd protestantisme. We mogen hem niet vergeten, uit dankbaarheid. Maar ook omdat we nog steeds onze winst kunnen doen met zijn wijsheid, en kunnen leren van zijn inzicht in het geheimenis van het geloof.
Vorig jaar zijn vertaalde teksten van Calvijn bijeengebracht in een set van twee dikke boeken: in totaal negenenvijftig preken, brieven en fragmenten uit boeken. Aan dit project werkten zesentwintig vertalers mee. De teksten zijn gerangschikt onder de volgende kopjes: Bijbel, Preken, Leer, Praktijk, Polemiek, Brieven. Prof. dr. H.J. Selderhuis heeft een totaaloverzicht willen geven van de verschillende genres en thema's in het werk van Calvijn, en daarbij teksten uitgekozen die volgens hem relevant zijn voor kerk en theologie vandaag.
Institutie
De twee delen van Calvijn verzameld bevatten teksten die voor het eerst in het Nederlands zijn vertaald, maar ook teksten die al eerder waren verschenen. Tot de laatste categorie horen drie gedeelten uit de Institutie, overgenomen uit een vertaling van dr. C.A. de Niet. In zijn Institutie heeft Calvijn de leer van het geloof uitgelegd. Dit werk heeft grote betekenis gehad in de opbouw van het gereformeerd protestantisme. De bundel bevat drie gedeelten uit de editie 1559: over de christelijke vrijheid, het gebed en de ware kerk.
Ook is de Catechismus van Genève opgenomen, een leerboekje met 373 vragen en antwoorden. En het gaat dan zo:
1. Predikant : Wat is het hoofddoel van het menselijk leven?
Kind : Dat wij mensen God kennen door Wie wij geschapen zijn.
2. Predikant : Om wat voor reden zeg je dit?
Kind : Omdat Hij ons geschapen en in de wereld gebracht heeft met de bedoeling om in ons verheerlijkt te worden. En het is volstrekt terecht dat ons leven, waarvan Hij het Begin is, tot zijn eer dient.
En zo gaan de vragen en antwoorden door, en komen na het geloof nog de wet, het gebed en de sacramenten aan de orde.
Testament
Elk nieuw hoofdstuk in Calvijn verzameld begint met een inleiding. Deze inleidingen zijn kort gehouden om de reformator zelf zoveel mogelijk aan het woord te laten.
Het laatste wat is opgenomen, is zijn testament. Calvijn overleed op 27 mei 1564, kort voor zijn vijfenvijftigste verjaardag. Een maand eerder had hij de bestuurders van de stad Genève bij zich laten komen. Hij sprak toen vanaf zijn sterfbed woorden van dank, maar ook van vermaan om trouw te blijven aan het werk van de reformatie in de stad. Een dag later had hij de predikanten toegesproken. De laatste woorden die hij sprak, waren woorden van verlangen: 'Hoe lang nog, Heer?'
Zijn testament heeft een bijzondere vorm. Het begint met een dankwoord aan het adres van God, 'omdat Hij mij getrokken heeft uit de afgrond van de afgoderij'. Breed spreekt Calvijn over deze verlossing. Maar ook over het feit dat God hem heeft willen gebruiken. We weten dat Calvijn dag en nacht werkte. En toch laat hij door de notaris in zijn testament noteren: 'Maar helaas! Het willen dat ik heb gehad, en de ijver – als het zo genoemd kan worden – is zo koud en traag geweest dat ik mezelf schuldig voel in alles en door alles (…).' En hij voegt nog meer aan toe aan deze schuldbelijdenis. De reformator heeft heel groot van God gedacht en heel klein van zichzelf!
Wat hij aan materiële goederen als erfenis naliet? Niet veel. Twee zonen van zijn broer ontvangen elk iets meer dan hun drie zusters. Verschil moet er zijn. Een derde zoon krijgt voor straf nóg minder, vanwege zijn lichtzinnig en wispelturig gedrag.
Huwelijksbeloften
Jammer genoeg ontbreekt in deze set een register van Bijbelteksten, personen en zaken. Als dat er wel was geweest, was direct duidelijk dat we op de bladzijden 798 tot en met 807 iets over het huwelijk kunnen vinden, bij de kerkelijke verordeningen. Daar kunnen we lezen dat zij die gaan trouwen, de huwelijksbeloften mogen uitbreiden maar ook inperken zoals zij zelf willen. Eén ding is nodig: dat wat zij elkaar beloven, zuiver en eenvoudig is. Beloften onder voorwaarden mogen niet worden geaccepteerd.
In de tijd van de verloving mogen de beide partijen niet samenwonen alsof zij al man en vrouw zijn. Zij die dat wel doen, moeten ze gestraft worden met drie dagen op water en brood. Ze moeten dan ook voor de kerkenraad verschijnen om hun fout te erkennen.
Wat de trouwplechtigheid betreft: die vond in de kerk plaats. Maar dat was omdat de kerk nauw verbonden was met de overheid. Beide waren nauw met elkaar verweven in het Genève van die dagen. Verder zeggen de kerkelijke verordeningen nog dat de partijen die gaan trouwen bescheiden gekleed moeten gaan, 'zonder toeters en bellen'. Een advies dat zij die gaan trouwen, nog steeds ter harte kunnen nemen.
Calvijn verzameld is een mooie set die ons de reformator van Genève weer wat beter doet leren kennen.
D.J. Steensma, Feanwâlden
Herman J. Selderhuis, Calvijn verzameld, 1204 blz., Utrecht: KokBoekencentrum, 2019, ISBN 978 70 435 3081 1 (set 2 delen), € 69,99.