IS, Staat van terreur

De Islamitische Staat (IS, vaak, ook in dit boek aangeduid als ISIS) is elke dag in het nieuws met: veroveringen, ontvoeringen; verkrachtingen; ronselen van strijders over de hele wereld; inzet van vrouwen en kinderen in hun strijd; onvoorstelbare wreedheden, zoals onthoofdingen en propaganda maken via de sociale media. We vragen ons verbijsterd af hoe deze beweging in korte tijd zo machtig kon worden, over zoveel geld en mensen kon gaan beschikken, zoveel gebied kon veroveren en op zoveel plekken kans ziet om aanslagen te plegen.

De laatste tijd komt er over dit alles steeds meer informatie beschikbaar. Er zijn intussen over IS al een aantal boeken verschenen. Nu dus dit boek van Berger en Stern, die zich intensief met deze beweging hebben beziggehouden. Zij erkennen dat ook zij lang niet alles weten. Maar ze hebben wel veel boven water gekregen en hebben dat in een goed en leesbaar verhaal gegoten. Dat is knap, want het gaat over onnoemelijk veel namen en feiten. Het helpt dat ze voor in hun boek een verklarende woordenlijst en een tijdlijn hebben opgenomen. Maar de helderheid ligt toch vooral hierin dat zij de kunst verstaan toegankelijk te schrijven. Nu laat ik enkele passages uit het boek volgen, die een goed inzicht geven van wat dit boek biedt.

ISIS is een kind van de Amerikaanse ‘oorlog tegen het terrorisme’ en Al Qaida zweeft als een schaduw boven elke bladzijde van dit boek (222).

Terrorisme is psychologische oorlogvoering. Het heeft in de eerste plaats tot doel het moreel van zijn aanhangers op te vijzelen en zijn slachtoffers en hun  sympathisanten te demoraliseren en bang te maken. Op het publiek heeft angst een veel grotere uitwerking dan verwondingen en dood. Terroristen willen ook dat wij uit angst overreageren. Hoewel ze niet altijd krijgen wat ze willen, bereiken terroristen vaak twee cruciale doelen: ze willen angst verspreiden en reactief beleid opwekken. Als gevolg van terreur slaan we soms terug tegen de verkeerde vijand, om de verkeerde redenen, of allebei (zoals het geval was bij de invasie in Irak van 2003) (247).

Beelden zijn belangrijk. De meesten van ons krijgen de beelden van 11 september niet uit hun hoofd (….) En nu heeft ISIS de taal van het beeld nog krachtiger gemaakt door via sociale media ons huis en onze geest te infecteren met de beelden van doelbewuste wrede onthoofdingen (251).

Veel moslims denken dat het einde der tijden nabij is. Daaruit is veel van hun optreden te verklaren. Zo stuurt ISIS doelbewust aan op een oorlog met soennitische moslims, in de overtuiging dat een sektarische oorlog een teken is dat het einde der tijden is aangebroken. De eschatologische literatuur bevat verwijzingen naar een crisis in Syrië en naar een massamoord op Koerden; daarom is Kobane zo belangrijk. En daarom richtte ISIS het kalifaat op, want in hun wereldopvatting is dat een belangrijk teken (samenvatting 270-272).

We weten niet of ISIS-leiders werkelijk geloven dat het einde der tijden nabij is of dat ze deze profetieën op instrumentele of cynische wijze gebruiken om meer rekruten te trekken. Appelleren aan apocalyptische verwachtingen is hoe dan ook een belangrijk onderdeel van de werkwijze van ISIS. En het Westen aansporen tot een ultieme veldslag in Syrië is een cruciaal onder deel van dat scenario (283).

Jessica Stern en J.M. Berger, IS, Staat van terreur, vertaald door Fred Hendriks en Ankie Klootwijk, 2015, De Bezige Bij Amsterdam, paperback, 432 pag., ISBN 978 90 234 9058 6, prijs € 22,90.

In naam van God

Dit boek vertoont in zoverre verwantschap met het vorige dat het de vraag aan de orde stelt of de islam per definitie gewelddadig is. Armstrong ontkent dat. Volgens haar pleegt de echte islam geen geweld, omdat ook deze godsdienst in principe vredelievend is. Dat geldt voor alle godsdiensten, zodat het vaak gehoorde verwijt dat het de religies zijn die zich schuldig maken aan bloedvergieten in de geschiedenis niet juist is. Die overtuiging onderbouwt zij met een zoektocht door de hele geschiedenis. Dat maakt haar boek boeiend. Maar het heeft ook een fundamenteel zwakke kant. Zij maakt namelijk een tweedeling tussen politiek en religie en stelt dat geweld niet door de religie wordt veroorzaakt, maar door de politiek. Met de toevoeging dat meer dan eens politiek en religie in een verbond wel tot geweld kwamen en komen. De strikte scheiding van religie en politiek acht zij daarom het beste. Een paar nuances die zij daarbij aanbrengt zijn: De secularisatie heeft schade aan de religie toegebracht. En het Westen is verantwoordelijk voor veel leed in de moslimwereld.

Naar mijn gedachte brengt zij teveel onder één noemer. Ik meen dat moslims voor geweld terecht een beroep op hun profeet Mohammed kunnen doen. Anderzijds doet zij Jezus absoluut geen recht in haar stelling dat Hij uitsluitend om politiek redenen gekruisigd werd. Wie kritisch kan lezen en zich breed wil oriënteren inzake religie en geweld heeft in dit boek een belangrijke bron.

Karen Armstrong, In naam van God, Religie en geweld, vertaald door Albert Witteveen, eerste druk januari, vierde druk februari 2015, De Bezige Bij, Amsterdam, paperback, 640 blz., ISBN 978 90 234 8877 4, prijs € 24,90.

D. Visser, Amersfoort