We zien uit naar het Kerstfeest. Dan vieren we de geboorte van Jezus. We belijden met betrekking tot zijn geboorte dat Hij naar zijn menselijke natuur geen vader had. Dat hoort bij de inhoud van ons geloof. Maar wat wordt daar precies mee bedoeld? Wat is de betekenis daarvan?
Onze geloofsbelijdenis zegt dat Jezus is ‘ontvangen van de Heilige Geest’. In het evangelie van Matteüs lezen we daarentegen net iets anders. Daar staat dat Maria zwanger bleek te zijn uit de Geest. Of zoals de Nieuwe Bijbelvertaling zegt: door de Geest (Mat. 1:18). Er worden verschillende uitdrukkingen gebruikt. Duidelijk is dat de heilige vrucht in de schoot van Maria niet ontstaan door via een normale menselijke verwekking. Deze vrucht is ontstaan na een bijzondere goddelijke zegen.
Verwekking
Zoals God sprak bij de schepping, sprak Hij bij het begin van de menswording van zijn Zoon. Hij sprak en het was er: goddelijk licht omhuld in menselijk vlees. Vanaf dat moment droeg Maria nieuw leven in haar schoot, nieuw in de rijkste zin van het woord. Uit de Heilige Geest.
Vele eeuwen geleden is daarom ook wel eens gedacht dat de zwangerschap van Maria is ontstaan via haar oor. Maria hoorde het woord van God, gaf zich daaraan over en was vanaf dat moment ‘de moeder van God’. Een goddelijk geheim! De Zoon die eeuwig bij zijn hemelse Vader was, bleef bij zijn ontvangenis in de schoot van Maria wie Hij was. Tegelijkertijd werd Hij wie Hij niet was: mens. Volgens de brief aan de Hebreeën zei Christus bij zijn komst in de wereld: ‘Slachtoffer en offergave hebt U niet gewild, maar U hebt Mij een lichaam bereid; in brandoffers en zondoffers hebt U geen welbehagen gehad. Toen zei Ik: zie, hier ben Ik – in de boekrol staat van Mij geschreven – om uw wil, o God, te doen’ (Hebr. 10:5-7).
Deze heilige ontvangenis is in de Rooms-Katholieke Kerk een jaarlijks terugkerende gedenkdag. Deze dag is 25 maart, negen maanden vóór het Kerstfeest. De gedachte is dat het wonder van de heilige ontvangenis samenviel met het moment waarop de engel Gabriël aan Maria verscheen om haar te vertellen dat zij zwanger zou worden en dat zij een zoon ter wereld zou brengen. Vandaar dat dit feest ‘Maria Boodschap’ wordt genoemd.
Schaduw
De Schrift spreekt weinig over dit wonder. De evangelist Matteüs vertelt dat Maria zwanger bleek te zijn toen zij was uitgehuwelijkt aan Jozef. Daarnaast spreekt Lucas daarover, hoewel op een iets andere manier. Gabriël komt bij Maria en vertelt haar dat de Heilige Geest over haar zal komen (Luc. 1:35). Deze manier van zeggen doet denken aan wat gebeurde bij de inwijding van de tabernakel in het oude Israël. Het symbool van de komst van God was een wolk: de wolk van zijn heerlijkheid overdekte de tent van de samenkomst en vervulde de tabernakel (Ex. 40:34), de plaats waar volgens de wet van Mozes de verzoening tussen God en zijn volk plaatsvindt. Zoals de wolk het heiligdom overdekt, zo overdekt de Geest Maria. Hij vervult de schoot waarin het menselijk lichaam van de Verzoener van hemel en aarde wonderlijk wordt geweven.
Daarnaast spreek Gabriël over een schaduw: ‘De kracht van de Allerhoogste zal u overschaduwen.’ God zal zijn schaduw over Maria laten vallen zoals eens de schaduw van de vleugels van de engelen op de verbondsark viel over diezelfde ark (2 Kron. 5:8).
Toen dit gebeurde was Maria nog maar een meisje. In die dagen was de leeftijd waarop meisjes werden uitgehuwelijkt zo’n vijftien jaar.
De vroegste christenen noemden Maria ‘moeder van God’. Dit sluit aan bij wat de Schrift zegt. Het kind dat zich in haar schoot ontwikkelde, is de zoon van de Allerhoogste (Luc. 1, 32). Omdat Hij diens zoon is, is Hij God zelf. Wie God zoekt, kan Hem alleen maar vinden in Hem die geboren is uit Maria: Christus Jezus. Tegelijkertijd zegt deze uitdrukking dat Hij helemaal hoort bij het menselijk geslacht.
Twijfel
Velen hebben moeite met de heilige ontvangenis van Christus Jezus. Alleszins begrijpelijk. Wie zou daarmee geen moeite hebben? Deze boodschap staat haaks op wat wij als mensen die van nature aardsgericht zijn, redelijk achten. Hoe zou een meisje zwanger kunnen worden buiten de omgang met een man? Ook veel theologen ontkenden de maagdelijke geboorte.
Volgens deze theologen is het verhaal over de ontvangenis door de Heilige Geest hoogstens een verrijking van de overlevering. Dit verhaal zou uitdrukking moeten geven aan de belijdenis dat Jezus de Zoon bij uitstek is, zoals God heeft bedoeld.
Ook anderen hebben in die lijn gedacht: Jezus is een heel bijzonder mens, maar ook niet meer. Hij had geen bestaan vóór zijn ontvangenis en geboorte; christenen in de begintijd – zo wordt gezegd – hebben de verhalen over Jezus iets extra's willen geven.
Maar ligt dat voor de hand? Zouden de eerste christenen daarmee een slimme zet hebben gedaan? Dat ze een dergelijk verhaal zouden hebben bedacht zodat ze daarmee de status van Jezus zouden kunnen verhogen? Zou dat hebben gewerkt? Zou een dergelijk verhaal juist niet mensen hebben doen afkeren van het evangelie, omdat ze zouden denken dat God lijkt op een heidense god? Er waren toch ook verhalen bekend over goden die bij een meisje een kind verwekten? De God van Israël komt dan wel heel dicht bij de goden van de heidenen. Zouden de eerste christenen dat risico hebben willen nemen met een verzonnen verhaal over een maagdelijke ontvangenis? Nauwelijks voorstelbaar.
Het is anders: Lucas en Matteüs hebben het verhaal opgeschreven omdat ze er niet onderuit konden. De Geest heeft hen daartoe geïnspireerd. Ze hebben daarvan gehoord, vast en zeker van Maria zelf of mensen direct uit haar omgeving.
Mozaïek
Een beetje vreemd is wel dat verder in de Bijbel niet over deze heilige ontvangenis wordt gesproken. Op sommige plaatsen had dat gekund. Maar beslissend is niet hoe vaak dat wordt beschreven, wel dát het wordt beschreven.
Tegelijkertijd moet het ons wat zeggen dat de apostelen tijdens hun zendingsreizen het evangelie van deze ontvangenis in elk geval niet centraal hebben gesteld. Dat hebben ze wel gedaan met het evangelie van Jezus' opstanding uit de doden. Het evangelie van de heilige verwekking was blijkbaar geen uitgangspunt voor de verkondiging. Het was voor de belijdenis van Christus geen noodzakelijk element. Wel is het evangelie van deze ontvangenis een onderstreping van de boodschap dat Jezus de Christus is, de Zoon van God. Het maakt onze verwondering over het heil des te groter! Het getuigenis dat we hierover in het Nieuwe Testament lezen is – om met A. van de Beek te spreken – een siersteen in het geheel van het mozaïek van het evangelie.
Douwe Steensma, Feanwâlden