Ik zal wel te weinig gestudeerd hebben. Of niet genoeg van mijn studie onthouden hebben. Maar dit wist ik nog niet. Wat? Dat de joodse Talmoed vele verschillende typen farizeeën onderscheidt. Als wij het woord farizeeër in onze Bijbel lezen zien we een min of meer homogene groep van wetsonderhouders voor ons waar we dan – als eerste - de kwalificatie ‘hypocriet’ aan verbinden. Ze zijn voor ons toch allemaal hetzelfde – die schijnvrome mannen?
En toch zie ik de opsomming voor me. De schouder-farizeeër: het gebod is voor hem een last die hij alleen bij een ánder op de schouder legt maar niet bij zichzelf. De vereffening-farizeeër: die streept goede en boze daden tegen elkaar weg. De schuld-farizeeër: die vraagt of ze bij hem ook maar één zonde kunnen aantonen. De spaarzaamheid-farizeeër: om goede werken te kunnen doen gunt hij zichzelf niets. De sjechenietische farizeeër: die zich net als Sichem niet uit religieuze motieven laat besnijden. De slaande farizeeër die zo opvallend mogelijk rondloopt in zijn woonplaats (zien jullie mij!).
Maar ook: de liefde-farizeeër: die alleen uit liefde voor God de geboden vervult (hij zoekt voor zichzelf geen aanzien of een beloning van God). De godvrezende farizeeër.
Ons beeld is vaak: Jezus tegenover de farizeeën; de tegenstelling tussen christendom en jodendom. Kunnen we ons voorstellen dat een farizeeër een kritische opmerking maakt over een andere farizeeër? Dat een liefde-farizeeër vragen stelt aan een schouder-farizeeër, en andersom? In de tijd van Jezus was er géén christendom. Jóden discussieerden met elkaar.
En plotseling zie ik Hem - als twaalfjarige in het huis van zijn Vader (Luc.2) - ‘waar hij tussen de leraren zat, terwijl hij naar hen luisterde en hun vragen stelde’. ‘En allen die hem hoorden stonden versteld van zijn inzicht en zijn antwoorden’. Zou hij ook een citaat hebben opgevangen van rabbi Hillel (ca. 50 v. Chr.-ca. 10 na Chr.): Wat voor u verachtelijk is, doe dit niet aan uw buurman, dat is de hele Thora….? Woorden die Hij later positief zou weergeven: Behandel anderen zoals je wilt dat ze jullie behandelen (Luc.6,31). Wat een inzicht! Wat een antwoorden! Hij zal blijken te zijn: dé farizeeër van de liefde. Bij deze farizeeër moeten we zijn. Niet bij de schouder-farizeeër en zijn kompanen. De discussie gaat verder in het jodendom én in het christendom. Oók in de CGK. Destijds liep het uit op een kruisiging.
N. Vennik, Zwolle