Bij de viering van het heilig avondmaal wordt een formulier gelezen dat door de kerken is vastgesteld. Zo gebeurt dat ook bij de bediening van de heilige doop, de bevestiging van ambtsdragers en de kerkelijke bevestiging van een huwelijk. Deze en andere liturgische formulieren hebben een ontstaansgeschiedenis.

Vorig jaar is een lijvig boek verschenen waarin de formulieren worden beschreven die tussen 1566 en 1639 in de Nederlandse protestantse kerken werden gebruikt. In dat boek worden ook gebeden besproken die in die tijd in de kerk, in een kerkelijke vergadering of thuis konden worden uitgesproken.

Heel lang geleden ontstond een lijst met zeven hoofdzonden. Na wat oudere (en zelfs al voorchristelijke) versies was het paus Gregorius I (540-604) die een officiële lijst samenstelde. Daar stonden de volgende zonden op: gula, acedia, luxuria, superbia, ira, invidia en avaritia. Vertaald naar het Nederlands zijn dat vraatzucht, luiheid, lust, hoogmoed, woede, jaloezie en hebzucht. In latere versies komt de hoogmoed voorop te staan.

Dat paus Gregorius zo’n lijst vaststelde heeft ermee te maken dat het christendom dan ruim honderd jaar staatsgodsdienst is. Het heeft zich razendsnel door Europa verspreid. Maar tegelijk heeft het aan kracht verloren. Ooit was je christen vanuit een persoonlijke overtuiging. Nu wilde iedereen graag christen- zijn, want dat leverde maatschappelijk voordeel op. De christennaam werd een vlag die de lading vaak niet kon dekken. De lijst met zeven hoofdzonden moest helpen om de middeleeuwers duidelijk te maken welke dingen niet te verenigen zijn met het leven als christen.

Op onze reis door Europa passeren we een groot aantal kerkgebouwen. Niet al die gebouwen bezoeken we en de verscheidenheid is groot. De eerste reactie is onvermijdelijk: dit vind ik ervan... Pas in tweede of latere instantie ontstaat een iets genuanceerdere gedachte. Je vindt iets mooi of niet, herkent het of niet, begrijpt het of niet en zo maar verder.
In de buurt van Brasov zien we een groot, kleurrijk, overdreven mooi uitgevoerd gebouw. Niet zoals wij het zijn gewend. Het is een orthodoxe kerk en blijkt de Biserica Sfinții Apostoli Petru și Pavel te heten of wel: Kerk van de heilige apostelen Petrus en Paulus.

In de vorige artikelen schreef ik over de eerste wortels van het bestaan van de gereformeerde kerken in Brazilië. Die gaan, zoals we zagen, terug naar de tijd van de Reformatie. In het vorige artikel besprak ik het ontstaan van de kleine gereformeerde kerken toen immigranten uit Nederland zich in verschillende golven in dat immense land vestigden.

De kleine gereformeerde kerken in Brazilië zien zich sinds een aantal decennia voor een aantal uitdagingen gesteld. Daarover iets in dit laatste artikel.