Luther is een begaafd dichter. Niet minder dan zesendertig liederen laat hij na. Vorig jaar was het vijfhonderd jaar geleden dat de eerste liederen van de reformator in gezangboeken verschijnen. Een mijlpaal.

Er is in de volksmond maar één écht Lutherlied: ‘Een vaste burg is onze God’. Velen kennen het van de jaarlijkse reformatieherdenking rond 31 oktober of via de imposante orgelfantasie die Jan Zwart bij dit lied maakte. Een ander bekend gezang van de reformator van Wittenberg is het ‘Gebed des Heeren’, dat sinds jaar en dag achter in het psalmboek van 1773 staat. Hoewel, waarschijnlijk maar weinig gebruikers van dat psalmboek weten dat het gezang teruggaat op Luthers ‘Vater unser im Himmelreich’.

Maar Luther maakt in zijn leven veel meer dan deze twee bekende. Het adventslied ‘Nun komm, der Heiden Heiland’, het paaslied ‘Christ lag in Todesbanden’, het dooplied ‘Christ unser Herr zum Jordan kam’, het kinderlied ‘Erhalt uns, Herr, bei deinem Wort’: ze zijn allemaal uit de ganzenveer van Luther gevloeid. Wie vertrouwd is met de muziek van Johann Sebastian Bach zal deze titels herkennen. De cantor uit Leipzig heeft veel van wat Luther schreef verwerkt in zijn cantates en oratoria.

Vorig jaar verscheen mijn boek De aarde en de hemel trouw blijven. Dit boek is een studie over ‘christelijke levenskunst’. Trouw aan hemel en aarde is voor mij niet enkel een zaak van theologie. Het is evenzeer een kwestie van levenspraktijk.

Het woordje ‘en’ in de titel is belangrijk: aarde én hemel. Veel christenen is het gevoelen bijgebracht dat ze de aarde moesten prijsgeven omdat hun eigenlijke bestemming in de hemel ligt. Zegt de Heer zelf niet dat je voor jezelf schatten in de hemel moet verzamelen, en geen schatten op aarde, waar mot en roest ze weg vreten en dieven inbreken om ze te stelen? (Mat. 6:19)

Sommige bijbelteksten die op het eerste gezicht een blijde boodschap bevatten, laten bij nader inzien eveneens een scherp geluid horen. Ze confronteren je met jezelf; ze houden je een spiegel voor. In tweede instantie doen ze pijn.

De Deense theoloog en filosoof Søren Kierkegaard (1813-1855) heeft een aantal bijbelteksten uitgezocht die eruitzien als evangelie (en dat ook zijn), maar in tweede instantie een angel bevatten. Daaraan heeft hij een aantal toespraken gewijd. Zeven toespraken met gedachten die in tweede instantie pijnlijk zijn, zijn bijeengebracht in het elfde deel van een mooie serie boekjes met Kierkegaards toespraken, die in de loop van de jaren bij Buijten & Schipperheijn is uitgegeven.

‘Wie is God voor jou/U?’ – dat was de vraag  die jaren geleden in een sociologisch onderzoek werd voorgelegd aan de EO-achterban. De antwoorden waren veelzeggend. God is de trouwe Vriend bij wie je altijd terecht kunt, de liefdevolle Vader wiens kind je mag wezen; Hij is degene die door het offer van Zijn Zoon onze schuld heeft verzoend. Zo vond ruim negentig procent van de geïnterviewden. Iets minder (88%) zag God als de Hoogverhevene die richting geeft aan de loop der dingen.

In de enquête werd niet gevraagd of God voor het besef van de geïnterviewden ook de God der wrake is, die het onrecht straft. Ik vermoed dat het percentage ‘mee eens’-antwoorden in dat geval drastisch lager zou zijn geweest.