Vorig jaar verscheen mijn boek De aarde en de hemel trouw blijven. Dit boek is een studie over ‘christelijke levenskunst’. Trouw aan hemel en aarde is voor mij niet enkel een zaak van theologie. Het is evenzeer een kwestie van levenspraktijk.

Als kind kon ik ontroerd raken bij twee liedregels over de komende zaligheid:

Luther is een begaafd dichter. Niet minder dan zesendertig liederen laat hij na. Vorig jaar was het vijfhonderd jaar geleden dat de eerste liederen van de reformator in gezangboeken verschijnen. Een mijlpaal.

Er is in de volksmond maar één écht Lutherlied: ‘Een vaste burg is onze God’. Velen kennen het van de jaarlijkse reformatieherdenking rond 31 oktober of via de imposante orgelfantasie die Jan Zwart bij dit lied maakte. Een ander bekend gezang van de reformator van Wittenberg is het ‘Gebed des Heeren’, dat sinds jaar en dag achter in het psalmboek van 1773 staat. Hoewel, waarschijnlijk maar weinig gebruikers van dat psalmboek weten dat het gezang teruggaat op Luthers ‘Vater unser im Himmelreich’.

Maar Luther maakt in zijn leven veel meer dan deze twee bekende. Het adventslied ‘Nun komm, der Heiden Heiland’, het paaslied ‘Christ lag in Todesbanden’, het dooplied ‘Christ unser Herr zum Jordan kam’, het kinderlied ‘Erhalt uns, Herr, bei deinem Wort’: ze zijn allemaal uit de ganzenveer van Luther gevloeid. Wie vertrouwd is met de muziek van Johann Sebastian Bach zal deze titels herkennen. De cantor uit Leipzig heeft veel van wat Luther schreef verwerkt in zijn cantates en oratoria.

Het thema van de wraak van God strijkt ons tegen de haren in. De wraak van God - in onze moderne samenleving wordt met dit denkbeeld korte metten gemaakt. Populaire schrijvers als Maarten ’t Hart, Guus Kuijer of Dmitri Verhulst spuwen erop. De wraak van God? Middeleeuws, calvinistisch, bangmakerij, echt iets voor hel-en-verdoemenis predikende dominees.

Aan feministi­sche zijde zal men de gedachte aan een machtige God die Zich wreekt afdoen als een verwerpelijk product van mannelijk, paternalistisch denken. Sommige moderne theologen pleiten voor de ontmilitarise­ring van het Godsbeeld. ‘In Christus zijn een aantal Godsvoorstel­lingen definitief achter­haald als inadequaat,’ kun je wel horen. Maar het gaat nog breder, en dieper, ook bij ons kerkmensen ligt dit moeilijk. In de twintigste en eenentwintigste eeuw is ons Godsbeeld langzaam maar zeker van kleur verschoten: milder, zachter, liever. Met een vol accent op Gods liefde en vergeving, terwijl woorden als toorn, wraak, gericht steeds problematischer worden gevonden. God is toch liefde, en bij Hem mag je toch zijn wie je bent, de God die je troost en uitzicht geeft? Daar lijkt maar heel moeilijk bij te passen een psalm als Psalm 94:1 ‘O God der wraken, o HEERE, God der wraken! Ver­schijn blinken­de’ (oude berijming).

Sommige bijbelteksten die op het eerste gezicht een blijde boodschap bevatten, laten bij nader inzien eveneens een scherp geluid horen. Ze confronteren je met jezelf; ze houden je een spiegel voor. In tweede instantie doen ze pijn.

De Deense theoloog en filosoof Søren Kierkegaard (1813-1855) heeft een aantal bijbelteksten uitgezocht die eruitzien als evangelie (en dat ook zijn), maar in tweede instantie een angel bevatten. Daaraan heeft hij een aantal toespraken gewijd. Zeven toespraken met gedachten die in tweede instantie pijnlijk zijn, zijn bijeengebracht in het elfde deel van een mooie serie boekjes met Kierkegaards toespraken, die in de loop van de jaren bij Buijten & Schipperheijn is uitgegeven.